Cieszyn 1918 | Wola ludu

Decydując się na dokonanie przewrotu i objęcie rządów, Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego dysponowała poparciem społecznym na całym niemal obszarze Śląska Cieszyńskiego. Owo poparcie, zamanifestowane podczas wielotysięcznych zgromadzeń ludowych, które w październiku 1918 r. odbyły się m.in. w Cieszynie, Orłowej i Boguminie, najbardziej dobitny wyraz znalazło w bezpośrednim udziale ludności w przejmowaniu władzy w poszczególnych rejonach księstwa, a nawet rozbrajaniu stacjonujących tu oddziałów wojska austriackiego i węgierskiego. Szczególnie cenne dla RNKC okazało się zaangażowanie Polaków mieszkających w karwińskim zagłębiu węglowym. Tylko dzięki wsparciu polskich zarządów gmin z tego terenu udało się zablokować podjętą przez stronę czeską próbę przejęcia kontroli nad powiatem frysztackim. Z kolei działania przeprowadzone przez ochotniczy oddział polskiej straży obywatelskiej zapobiegły obsadzeniu przez wojsko czeskie dworca w Boguminie, punktu o kluczowym znaczeniu dla uzyskania kontroli nad całością koszycko-bogumińskiej linii kolejowej. Ślubowanie na wierność Radzie Narodowej złożone przez wójtów należących do Związku Gmin Polskich na Śląsku podczas zebrań w Cieszynie i Frysztacie oraz podobne w treści rezolucje podejmowane w trakcie zgromadzeń gminnych we wszystkich zakątkach księstwa nie tylko otwarły Radzie Narodowej drogę do przejęcia rządów nad większością obszaru Śląska Cieszyńskiego, ale nadały jej mandat pełnoprawnej reprezentacji mieszkańców tego obszaru. Z dzisiejszej perspektywy zaś pozwalają one uznać przewrót jesieni 1918 r. za rzeczywisty wynik realizacji przez ludność Śląska Cieszyńskiego jej prawa do samostanowienia.

Okładka wydanej w 1928 r. książki wiceprzewodniczącego Zemského národního výboru pro Slezsko Ferdinanda Pelca O Těšínsko, przedstawiającej m.in. przyczyny porażki obozu czeskiego w listopadzie 1918 r., a wśród nich brak „woli ludu”, by region znalazł się w Czechosłowacji

 

Všichni si myslí, že se měl kraj vojensky zabrati, a že by byl pak pokoj. Zapomínají předně, že jsme sami neměli téměř žádné vojenské moci, že pražský Národní výbor naší žádosti o vyslání posil nevyhověl a patrně pro nedostatek vojenských sil ani vychověti nemohl, ale hlavně že v oněch chvílích rozpadu Rakouska a jeho armády, a tvoření nových států nejdůležitějším elementem síly a moci byl lid a jeho vůle, a že vojenská moc neznamenala tehdy proti vuli lidu téměř ničeho!

 

Tłumaczenie

 

Wszyscy myślą, że należało [tę] ziemię zająć za pomocą wojska i wtedy byłby spokój. Zapominają przede wszystkim, że sami nie mieliśmy niemal żadnych sił wojskowych, że praska Rada Narodowa nie spełniła naszej prośby o przysłanie posiłków i, prawdopodobnie z powodu braku sił wojskowych, nawet nie mogła spełnić, ale, co najważniejsze, że w owych chwilach rozpadu Austrii i jej armii i tworzenia nowych państw, najważniejszym elementem siły i władzy był lud i jego wola, i że władza wojskowa wobec woli ludu nie znaczyła wtedy prawie nic!

 

Źródło: Ferdinand Pelc, O Těšínsko, Slezská Ostrava 1928

Pismo Wydziału Gminy Olbrachcice z wyrazami radości po przejęciu władzy przez Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego, 31 października 1918

 

Przełożeństwo gminy Olbrachcice wraz z całym Wydziałem, uchwaliło na nadzwyczajnem posiedzeniu odbytem dnia 31 października 1918 przesłać Radzie Narodowej dla Księstwa Cieszyńskiego w Cieszynie hołd i oddać się do dyspozycji Rady Narodowej, o czem uwiadamiamy.

Raport z posiedzenia Wydziału Gminnego w Cierlicku Górnym, na którym uchwalono m.in. podporządkować się Radzie Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, 1 listopada 1918

 

Odbyło się posiedzenie Wydziału Gminnego z Górnego Cierlicka, który uchwalił podporządkować się Radzie Narodowej i zwołał zgromadzenie publiczne, któremu komendant tutejszego posterunku żandarmeryi chciał przeszkodzić. Na żądanie obywateli zwrócił się tenże telefonicznie o informacye do starostwa w Cieszynie i zgromadzenie się odbyło przy udziale ok. 150 obywateli obu gmin.

Protokół z posiedzenia wójtów powiatu frysztackiego i akt ich ślubowania Radzie Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, 1 listopada 1918

 

Nadchodzi chwila kiedy wszystkie władzy [!] przejdą w ręce Rady Narodowej. Dziś, kiedy państwo austryackie przestało istnieć, trzymać się musimy rozkazów tylko Rady Narodowej. Żąda ona złożenia uroczystego przyrzeczenia bezwzględnego posłuszeństwa, gdyż ona jest już rzeczywistą władzą, bo ma za sobą lud. […] Nastąpiło uroczyste złożenie przyrzeczenia przez wszystkich obecnych według załączonego tekstu.

Pismo ks. Jana Ewangelisty Mocki informujące o powstaniu w Skoczowie komitetu wykonawczego oddającego się do dyspozycji Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, 5 listopada 1918

 

Dalej zapytuje się kilku obecnych jakiem prawem może Kożdoń zakupywać siano i słomę i za to płacić węglem? Według tego uchwalono udać się do Rady Narodowej z prośbą aby zechciała objąć tutejszy urząd aprowizacyjny, względnie ustanowić pewnych delegatów z Cieszyna należycie do tego upoważnionych, do kontroli różnych niedorzeczności. […] Burzliwemi oklaskami żądano stanowczo jak najrychlejszego usunięcia dyrektora tutejszej szkoły p. Kreisla, największego szkodnika, chyba żeby potraf ł dać dowód uzdolnienia w tutejszej szkole do udzielania nauk w języku polskim!?

Rota ślubowania Radzie Narodowej Śląska Cieszyńskiego wraz z podpisami wójtów ze skoczowskiego powiatu sądowego, 16 listopada 1918

 

Przyrzekam, że uznaję władzę Rady Narodowej w Cieszynie jako najwyższą władzę państwa polskiego w Księstwie Cieszyńskim i zobowiązuję działać podług jej wskazówek i być posłusznym wszystkim jej rozkazom i zarządzeniom. Równocześnie ślubuję, że nie będę brał udziału w żadnych agitacyach przeciw państwu polskiemu i jego władzom. Tak mi Panie Boże dopomóż.

Spis treści całej wystawy

  1. Polski my naród, polski lud
  2. Wprowadzenie
  3. Polski żywioł
  4. Przedświt
  5. Ziemi Śląskiej nie odstępujemy
  6. Rada Narodowa
  7. Reprezentanci polskiego ludu
  8. Przewrót
  9. Wola ludu
  10. Spełnienie oczekiwania
  11. Krucha stabilizacja
  12. Zagubieni
  13. W odrodzonej Polsce
  14. Trzy miesiące samostanowienia
  15. W koszarach i na froncie
  16. Trudne sąsiedztwo
  17. Powiew wielkiej polityki
  18. Najazd czeski
  19. Podział
  20. Pamięć

O wystawie

Ekspozycja stanowi rozszerzoną wersję wystawy

„Trzy miesiące samostanowienia” przygotowanej i otwartej w Książnicy Cieszyńskiej w 1998 r., której Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w Republice Czeskiej nadał w 2008 r. formę planszową.

Scenariusz wystawy

Krzysztof Szelong, Wojciech Święs

Konsultacje

Prof. dr hab. Andrzej Chwalba

Opracowanie merytoryczne

Stefan Król, Anna Rusnok, Marian Steffek, Krzysztof Szelong, Wojciech Święs

Projekt i opracowanie graficzne

dinksy.com.pl

Wykorzystano materiały ze zbiorów

Archiwum Państwowego w Katowicach Oddziału w Cieszynie, Biblioteki i Archiwum im. B.R. Tschammera, Książnicy Cieszyńskiej, Muzeum Śląska Cieszyńskiego, Ośrodka Dokumentacyjnego Kongresu Polaków
w Republice Czeskiej.

oraz

Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona, WikiCommons

W projekcie graficznym wykorzystano kroje

Antykwa Półtawskiego
(Bogusław Jackowski, Janusz M. Nowacki, Piotr Strzelczyk),
Kurier
(Małgorzata Budyta).

Wydawca

Książnica Cieszyńska
ul. Mennicza 46
43-400 Cieszyn
tel. (33) 851 38 41
fax: (33) 851 38 45
e-mail: ksiaznica@kc-cieszyn.pl
www.kc-cieszyn.pl

Druk

studio-CMYK.pl
Cieszyn 2017

Patroni medialni wystawy