Cieszyn 1918 | Pamięć

Pamięć o wydarzeniach przełomu października i listopada 1918 roku była na Śląsku Cieszyńskim pielęgnowana w różnym stopniu – w zależności od panującego ustroju politycznego oraz ich odległości w czasie. Nie licząc okresu bezpośrednio po odzyskaniu niepodległości, w większej mierze przypominano o nich przy rocznicach „okrągłych”. W 1928 r. odbył się m.in. wiec na rynku w Cieszynie, zjazd byłych uczestników przewrotu, uroczysta akademia w teatrze oraz nabożeństwa. Od kiedy w 1937 r. Świętem Niepodległości ogłoszono dzień 11 listopada, skupiano się na kultywowaniu już głównie wydarzeń z Warszawy. Szczególnie hucznie obchodzona była 20. – jak się miało okazać, ostatnia przed wybuchem II wojny światowej – rocznica odzyskania niepodległości, którą uświetnił swoją obecnością prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki, wizytujący wówczas przyłączone do Polski Zaolzie. Towarzyszyło mu wielu wysokich urzędników państwowych, m.in. premier Felicjan Sławoj-Składkowski. Główne uroczystości odbyły się na błoniach w Cieszynie Zachodnim. Jednocześnie w dwudziestoleciu międzywojennym ukazało się drukiem kilka cennych prac autorstwa postaci osobiście zaangażowanych w omawiane wydarzenia – Włodzimierza Dąbrowskiego, Klemensa Matusiaka, Franciszka Latinika oraz Jerzego Szczurka. Pamięci żołnierzy poległych w czasie najazdu czeskiego w styczniu 1919 r. poświęcone zostały dwa pomniki autorstwa Jana Raszki (Skoczów 1924, Cieszyn 1934 – oba zniszczone przez Niemców na początku II wojny światowej) oraz wiele mniejszych monumentów rozsianych m.in. na cmentarzach w całym regionie. Po II wojnie światowej upamiętniano już zupełnie inne wydarzenia, na czele z pompatycznie obchodzoną początkiem listopada rocznicą rewolucji październikowej. Rugowana, a z czasem już tylko spychana na margines pamięć o niepodległościowym zrywie polskiej ludności Śląska Cieszyńskiego z 1918 r. publicznie przypominana była tylko przez środowisko regionalnych historyków. Okazalej obchody wypadły w roku 1968, gdy nie tylko zorganizowano w Domu Narodowym dużą wystawę, ale również uroczystą akademię w cieszyńskim teatrze, w której udział wzięli włodarze miasta i powiatu. Kolejnym „okrągłym” rocznicom towarzyszył coraz większy splendor. W 1988 r., u schyłku PRL-u,

miały już miejsce nie tylko wystawa i akademia, ale także odsłonięcie pomnika na placu Wolności w Cieszynie i sprowadzenie do miasta urny z prochami Jerzego Szczurka. W okresie rządów komunistycznych mocno eksponowano społeczny wymiar wydarzeń z 1918 r. i rolę, jaką w ich przebiegu odegrały konflikty klasowe. Po przemianach politycznych lat 1989-1990 rocznice mogły być obchodzone już bez jakiejkolwiek ideologicznej nadbudowy.

Pierwsza strona Głosu Ziemi Cieszyńskiej z 17 października 1958 r. Wśród informacji o ważnych obchodach brak 40. rocznicy powstania Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, wyeksponowano za to jubileusze Komunistycznej Partii Polski, Ludowego Wojska Polskiego i Milicji Obywatelskiej

Wystawa „60 lat Rady Narodowej“ w Galerii Domu Narodowego w Cieszynie, październik 1978 r. Na jednej z fotograf i… towarzysz Edward Gierek

Uroczyste obchody 10. rocznicy odzyskania niepodległości. Przemowa ks. Eugeniusza Brzuski pod Domem Narodowym w Cieszynie, 1 listopada 1928

Uroczyste odsłonięcie Pomnika Ku Czci Legionistów Śląskich Poległych za Polskę autorstwa Jana Raszki 28 października 1934. Wśród 16 kartuszy umieszczonych u stóp cokołu pomnika, 4 odnoszą się do walk z Czechami w styczniu 1919 r.

Przemowa prezydenta Ignacego Mościckiego na błoniach w Cieszynie Zachodnim, 11 listopada 1938

Wspomnienia uczestników wydarzeń związanych
z powrotem Śląska Cieszyńskiego do Macierzy

Włodzimierz Dąbrowski

Rok walki o rządy na Śląsku Cieszyńskim,

Cieszyn 1919

Jerzy Szczurek

Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. Cz. 3. Przewrót polityczny i wojskowy,

Cieszyn 1928

Klemens Matusiak

Walki o Ziemię Cieszyńską w latach 1914-1920,

Cieszyn 1930

Franciszek Ksawery Latinik

Walka o Śląsk Cieszyński w r. 1919,

Cieszyn 1934

Księga protokołów

Najnowszym wydawnictwem poświęconym Radzie Narodowej Księstwa Cieszyńskiego jest księga protokołów z jej posiedzeń plenarnych, wydana przez Książnicę Cieszyńską w ramach serii Bibliotheca Tessinensis końcem 2016 r. Edycja została przygotowana w dwóch woluminach. Pierwszy zawiera tytułowe protokoły w liczbie 107, z okresu od 19 października 1918 r. do 4 sierpnia 1920 r. w opracowaniu prof. Edwarda Długajczyka i dr. Miłosza Skrzypka (notabene prawnuka jednego z dowódców przewrotu wojskowego w cieszyńskim garnizonie), a także obszerne wprowadzenie historyczne. W drugim, opracowanym przez dr. M. Skrzypka, opublikowano 174 dokumenty, które w sposób bezpośredni odnoszą się do kwestii przez plenum podejmowanych, czy wręcz samych w sobie stanowiących przedmiot obrad. Do książek dołączona została płyta ze skanami oryginalnych protokołów oraz dokumentów. Przez kilkadziesiąt lat księgi protokołów posiedzeń plenarnych Rady uchodziły za zaginione, zostały odnalezione dopiero w 1990 r. Plany wydania źródła w wersji drukowanej sformułowano natychmiast po odnalezieniu protokołów, finalizacja przedsięwzięcia była jednak możliwa dopiero za sprawą grantu przyznanego bibliotece w 2012 r. w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki.

Protokoły posiedzeń plenarnych Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego (1918-1920). Cz. 1 Wyd. Edward Długajczyk i Miłosz Skrzypek, Cieszyn 2016

Protokoły posiedzeń plenarnych Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego (1918-1920). Cz. 2. Dokumenty dodatkowe Wyd. Miłosz Skrzypek, Cieszyn 2016

Spis treści całej wystawy

  1. Polski my naród, polski lud
  2. Wprowadzenie
  3. Polski żywioł
  4. Przedświt
  5. Ziemi Śląskiej nie odstępujemy
  6. Rada Narodowa
  7. Reprezentanci polskiego ludu
  8. Przewrót
  9. Wola ludu
  10. Spełnienie oczekiwania
  11. Krucha stabilizacja
  12. Zagubieni
  13. W odrodzonej Polsce
  14. Trzy miesiące samostanowienia
  15. W koszarach i na froncie
  16. Trudne sąsiedztwo
  17. Powiew wielkiej polityki
  18. Najazd czeski
  19. Podział
  20. Pamięć

O wystawie

Ekspozycja stanowi rozszerzoną wersję wystawy

„Trzy miesiące samostanowienia” przygotowanej i otwartej w Książnicy Cieszyńskiej w 1998 r., której Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w Republice Czeskiej nadał w 2008 r. formę planszową.

Scenariusz wystawy

Krzysztof Szelong, Wojciech Święs

Konsultacje

Prof. dr hab. Andrzej Chwalba

Opracowanie merytoryczne

Stefan Król, Anna Rusnok, Marian Steffek, Krzysztof Szelong, Wojciech Święs

Projekt i opracowanie graficzne

dinksy.com.pl

Wykorzystano materiały ze zbiorów

Archiwum Państwowego w Katowicach Oddziału w Cieszynie, Biblioteki i Archiwum im. B.R. Tschammera, Książnicy Cieszyńskiej, Muzeum Śląska Cieszyńskiego, Ośrodka Dokumentacyjnego Kongresu Polaków
w Republice Czeskiej.

oraz

Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona, WikiCommons

W projekcie graficznym wykorzystano kroje

Antykwa Półtawskiego
(Bogusław Jackowski, Janusz M. Nowacki, Piotr Strzelczyk),
Kurier
(Małgorzata Budyta).

Wydawca

Książnica Cieszyńska
ul. Mennicza 46
43-400 Cieszyn
tel. (33) 851 38 41
fax: (33) 851 38 45
e-mail: ksiaznica@kc-cieszyn.pl
www.kc-cieszyn.pl

Druk

studio-CMYK.pl
Cieszyn 2017

Patroni medialni wystawy